PANN, grootste LHBTI+-jongerenorganisatie in Nederland.

De grootste queer jongerenorganisatie

Zes Utrechtse studenten verzetten zich tegen de discriminerende wetgeving om jongeren te beschermen tegen homoseksualiteit. Zij richtten in 1969 een ‘soosjeteit voor homofiele jongeren’ op, PANN. Deze groeide in ruim vijftig jaar uit tot de grootste queer jongerenorganisatie in ons land.

De start

Het waren zes Utrechtse studenten die PANN startten in 1969: Frank van Vliet, Sjef Pijnenburg, Jan Wennink, Jasper van der Linden, Beert van ’t Hoenderdaal en Wouter van der Sluis. Ze waren het zat dat er geen ruimte in hun stad was voor homojongeren. Sinds 1911 stelde artikel 248-bis uit het Wetboek van Strafrecht homoseksuele relaties tussen meerder- en minderjarigen strafbaar. Daarom liet de Nederlandse Vereniging van Homofielen C.O.C. geen bezoekers jonger dan 21 jaar toe. De studenten besloten zelf het heft in handen te nemen. Op dinsdag 15 april 1969 openden zij de ‘soosjeteit voor homofiele jongeren’, het eerste PANN-café.

Protest

De Stonewall-rellen in de Verenigde Staten worden vaak aangehaald als het eerste geluid van massaal homoprotest. Op 28 juni 1969 braken er rellen uit rond een homobar, Stonewall Inn, in Christopher Street in de wijk Greenwich Village in de stad New York. De spontane opstand tegen de gebruikelijke politie-inval mondde uit in een week van protest. En markeerde de start van de radicale queer movement in de VS.

Maar een halfjaar hiervoor, op 21 januari 1969, verzamelde een groep jongeren zich al op het Binnenhof in Den Haag om te protesteren tegen het voor homoseksuelen discriminerende Nederlandse wetsartikel 248bis (zie venster 1911 Homoseksualiteit in het strafrecht). De actie was grotendeels een initiatief van studenten uit Utrecht en Amsterdam.

Homofiel Studenten Dispuut

Op 18 september 1967 was in Utrecht het Homofiel Studenten Dispuut opgericht, gevolgd door vergelijkbare groepen in andere studentensteden. Zij verenigden zich op 30 maart 1968 in de Federatie Studenten Werkgroepen Homoseksualiteit / FSWH. De studenten vonden dat de maatschappij moest veranderen, niet de homoseksuelen. Zij streefde naar integratie van homoseksualiteit door confrontatie. De federatie hief zichzelf twee jaar later alweer op, op 4 juli 1970. Dankzij de FSWH en progressieve COC-leden ging die vereniging een actievere koers varen, adopteerde de strategie van integratie door confrontatie en veranderde haar naam in Nederlandse Vereniging tot Integratie van Homoseksualiteit COC.

Pater en dominee

Het was de FSWH die aan de wieg stond van PANN. Twee bestuursleden van het Homofiele Studenten Dispuut, Nico Brederoo en Rob Tielman, vroegen de 18-jarige Frank van Vliet of hij een jongerensociëteit wilde oprichten in navolging van homojongerensozen in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Arnhem. De naam was snel gevonden. In Rotterdam hadden ze in 1968 voor de Grieks-Romeinse god Apollo gekozen die het ook met mannen deed. Dan moest Utrecht maar de Griekse god Pan omarmen, Apollo’s concurrent. ‘En dan doen we er nog een ‘n’ bij.’ PANN gaat nog altijd voort maar Apollo, met een vergelijkbare formule, werd in 2014 opgeheven.

Het duurde drie maanden voor de (besloten) sociëteit openging in de werfkelder van de studentenparochie Cunera op Nieuwegracht 32. Omdat 248bis nog van kracht was, hadden de studenten vooraf overlegd met de Officier van Justitie of er geen sprake was van gelegenheid bieden tot strafbare feiten. Er waren een maatschappelijk werkster, dominee en pater aanwezig om jongeren te helpen bij problemen met zelfacceptatie, hun ouders of werkomgeving. J. de Mik, hoofdbestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming / NVSH, opende de eerste sociëteit. De leden waren vooral jongens.

PANN op de bres

In de jaren zeventig maakte de sociëteit plaats voor een wekelijks café met een maatschappijkritisch karakter. PANN-leden werden zichtbare strijders voor homo-emancipatie. Ze namen deel aan demonstraties, organiseerden bij het 10-jarig bestaan alternatieve huwelijken op het bordes van het Utrechtse stadhuis en vormden samen met het COC en andere organisaties een front tegen de conservatieve kardinaal Simonis.

Kort na de introductie van de dinsdagavondsociëteit startte PANN ook een ‘geïntegreerde’ sociëteitsavond met als doel mensen van allerlei seksuele voorkeuren en achtergronden bijeen te brengen. Een vervolg daarop waren de laagdrempelige PANN-feesten waarvan de eerste plaatsvond in de Kargadoor (december 1969). Vanaf 1971 werden ze maandelijks georganiseerd, de eerste jaren in de Kargadoor, SSR, Rasa, Chez Bébé en het NV-Huis, vanaf 1977 tot 1983 afwisselend bij de studentenverenigingen Veritas en Unitas. De populariteit was buiten al zichtbaar door de lange rijen wachtenden voor de deur. Artiesten als Herman Brood en Mathilde Santing zorgden voor onvergetelijke avonden.

PANN verandert

In de jaren tachtig veranderde PANN. De organisatie stopte met radicale acties en werd een relevante gesprekspartner voor publiek, politiek en belangenorganisaties. Het doek viel voor het café mede als gevolg van de versobering van de studiebeurs. De maandelijkse PANN-feesten gingen wel verder. En daarmee bleef de kern van PANN overeind: een laagdrempelige ontmoetingsplek voor jongeren. Petra Luiken, actief van 2006 tot 2014, verwoordde dat zo in een interview:

“PANN was mijn redding. Nadat ik in een reis door Australië had ontdekt dat ik op vrouwen viel, kwam ik terug in Utrecht. PANN was de enige plek waar ik mezelf kon zijn en waar ik mensen tegenkwam die mij waardeerden om wie ik was. Ik heb er hechte vriendschappen aan overgehouden.”

Kweekvijver

PANN werd een toegangspoort voor queer jongeren tot de regenbooggemeenschap. ‘Op de feesten ontmoette je je echte vrienden’.

PANN groeide snel. In 2006 verwelkomde de stichting 7.000 bezoekers op haar activiteiten. In 2015 waren dat er 35.000. Het leverde ook een constante stroom aan gemotiveerde vrijwilligers op. Zo werd PANN een kweekvijver voor vrijwilligers die zich inzetten voor de queer-emancipatie.

Roze Zaterdag

Met een historisch hoog aantal actieve vrijwilligers en de goedlopende feesten ging PANN in 2013 een nieuwe uitdaging aan: het organiseren van de landelijke Roze Zaterdag. Ze wilde een modern evenement organiseren dat de regenbooggemeenschap op een vrolijke manier zichtbaar maakte en aantrekkelijk was voor jongeren. PANN diende een winnend bidbook in bij de stichting Roze Zaterdag Nederland. Voor de organisatie werd stichting RZ2013 opgericht met PANN-vrijwilligers als basis. Deze derde Roze Zaterdag in Utrecht op 29 juni 2013 trok ruim 55.000 bezoekers en was daarmee de drukstbezochte RZ-editie tot nu toe (zie venster 1986 Roze Zaterdag).

Fonds

PANN was – om met Simon Timmerman (actief van 2008 tot 2016) te spreken – ‘goed met geld’. Ze ontving nooit subsidie en besteedde de overschotten aan goede doelen in de queergemeenschap (HartjePann). Ook was er veel ruimte om te experimenteren met nieuwe concepten, zoals PANN on tour (tegenwoordig PANN Glitch), succesvolle series feesten in het land; PANN Classic voor 25+’ers, maar ook een hilarische wereldrecordpoging roze-koek-happen met Marijke Helwegen.

De stichting werd steeds professioneler en stabieler. Ze organiseerde ook steeds grotere evenementen zoals de MEGA Pann-feesten op verschillende locaties in de Utrechtse binnenstad met 3.000 bezoekers en de GIGA PANN-feesten in Central Studio’s met 6.000 bezoekers (en doet dat nog steeds).

PANN vanaf 2015

In 2015 sloot Tivoli Oudegracht haar deuren, jarenlang de thuisbasis voor de zaterdagavondfeesten van PANN. Met TivoliVredenburg als nieuwe uitvalsbasis vestigde PANN zich in de Ronda-zaal van het gloednieuwe Utrechtse muziekpaleis. In september van dat jaar startte ze met een uitverkochte editie een nieuw hoofdstuk. Nog steeds trekken de feesten maandelijks zo’n 1000 bezoekers. De stichting organiseert ook al vele jaren – naast het maandelijks feest in TivoliVredenburg – jaarlijks een outdoor-festival in Utrecht en verschillende andere activiteiten binnen en buiten Utrecht.

Prijzen

PANN ontving in 2009 de Bob Angelopenning van COC Nederland en was dat jaar ook genomineerd voor de Jos Brink-prijs, de nationale regenboogprijs. In 2011 ontving ze de Annie Brouwer-Korf prijs, de Utrechtse regenboogprijs. PANN won ook vijf keer de publieksprijs als beste Nederlandse gay feest van Gaysite.nl voor de jaren 2007 tot 2011 en eenmalig van profielensite Gay.nl in 2011.

Evert van der Veen en Kees van den Berg

Eerste affiche van PANN, 1969

Openingsfeest van PANN, de soosjeteit voor homofiele jongeren, 15 april, Nieuwegracht 32 (ILHIA)

Krantenknipsel over de start van PANN in 1969

Krantenknipsels over de start van PANN

Actie voor het Utrechtse stadhuis, 1979

Het traditionele heterohuwelijk ten grave gedragen en alternatieve huwelijken gesloten tussen twee mannen, twee vrouwen, een trio, een ouder heteropaar en een man met zichzelf. Foto Ben Kruijs