1986

Drie keer in Utrecht

De Roze Zaterdag is een jaarlijks LHBTI+-evenement dat rondreist door het land. Het festijn was drie keer in Utrecht. De eerste in 1986 trok 9.000 deelnemers. De laatste in 2013 was met 55.000 de grootste in het land.

Internationaal

De Roze Zaterdag wordt elk jaar gehouden, meestal op de laatste zaterdag van juni. Op 28 juni 1969 vonden rellen plaats voor de bar Stonewall Inn in New York. Anders dan bij eerdere politie-invallen kwamen die nacht transgenders, lesbiënnes, drag queens en homomannen in opstand tegen de onderdrukking en discriminatie. ‘Stonewall’ geldt sindsdien internationaal als het begin van de moderne homobeweging (al valt daar wel wat op af te dingen). Een jaar later, op 28 juni 1970, vonden de eerste grote Pride parades plaats in Chicago, Los Angeles, New York City en San Francisco. Dat betekende het begin van Pride Parades in de wereld.

Nederland

De emancipatie liep in Nederland in de jaren zestig en zeventig voor op die in de VS. Zo was al in 1963 schrijver Gerard Reve open over zijn homoseksualiteit op de nationale tv, een jaar later gevolgd door COC-voorzitter Benno Premsela in een actualiteitenprogramma over homoseksualiteit. In 1965 won schrijfster Andreas Burnier een literaire prijs met haar roman waarin de hoofdpersoon vanzelfsprekend lesbisch was. Op 12 januari 1969, een half jaar voor de rellen in New York, was er een protest tegen het discriminerende art. 248bis op het Binnenhof in Den Haag.

Maar anders dan in de VS waren er in Nederland tot 1977 geen grote parades, ook omdat COC die niet wilde. De eerste grote demonstratie vond plaats in 1977. Op 25 juni organiseerde Lesbian Nation in Amsterdam een protest tegen de haatcampagnes van de Amerikaanse zangeres Anita Bryant. Daar deden ongeveer 2.000 mensen aan mee.

Roze zaterdag in Nederland

Twee jaar later, op 27 juni 1979, was er een tweede grote demonstratie in Roermond tegen de homofobe opvattingen van bisschop Gijsen. Vier leden van het COC Limburg en een jongerenwerker uit Roermond, samen de actiegroep ROZA, organiseerden de demonstratie en waren blij verrast door de grote opkomst van 4.000 tot 6.000 deelnemers uit het hele land. Bij het bisschoppelijk paleis werd een petitie aangeboden die was ondertekend door 8614 mensen.
De naam ‘Roze Zaterdag’ was bedacht door deze actiegroep ROZA. Zij organiseerde op 14 april al een kleinere demonstratie in Roermond. Deze actie viel in de Goede Week, de tijd dat katholieken Stille Zaterdag vieren. Waarop ROZA deze niet zo stille actiedag ‘Roze Zaterdag’ noemde. Roze verwees naar de roze driehoek die homoseksuelen als merkteken in de concentratiekampen van nazi-Duitsland moesten dragen.

In 1980 was er een Roze Zaterdag in Amsterdam en sindsdien reist Roze Zaterdag door het land. In 1982 leidde de manifestatie in Amersfoort tot ernstige rellen. Die vormden de aanleiding voor de start van het nationale LHBTI+-emancipatiebeleid.

Utrecht

Utrecht organiseerde de Roze Zaterdag drie keer: in 1986, 1998 en 2013

1986

In 1984 vroeg de Utrechtse gemeenteraad het college van B&W om een homo-emancipatiebeleid te starten dat het jaar daarna ook daadwerkelijk van start ging. Utrecht wilde in dit kader graag De Roze Zaterdag naar Utrecht halen en dat lukte een jaar later. Utrecht had de eerste Roze Zaterdag op 28 juni 1986. Een kleurrijke stoet trok door de binnenstad naar het Wilhelminapark, waar de slotmanifestatie was. Geen opstootjes, geen agressie, zoals in Amersfoort in 1982, maar feest en vreugde. Het thema was ‘Voor meer kleur’ verwijzend naar diversiteit in brede zin. Het evenement trok zo’n 9.000 deelnemers.

1998

Een tweede Roze Zaterdag vond plaats in 1998 met als thema ‘Spiegels & Spanning’. Het jaar ervoor organiseerde de gemeente De Roze Lente. Dat leidde weer tot het eerste Midzomergracht Spektakel op de Oudegracht tussen de drie belangrijkste homohorecazaken (zie venster 1997 Roze Lente en Midzomergracht). Dat smaakte naar meer en in het volgende jaar waren er vijf roze lente dagen met afsluitend de Roze Zaterdag en het tweede Midzomergracht Spektakel.

2013

De derde was in 2013 en trok 55.000 deelnemers. Daarmee was ze de drukbezochtste Roze Zaterdag ooit. Toenmalig regenboogambtenaar Kees van den Berg had Utrecht aangemeld als kandidaat bij de Stichting Roze Zaterdagen Nederland die jaarlijks de stad aanwijst waar dit evenement plaatsvindt. Hij zocht daarna een organisatie die het evenement wilde organiseren. Dat werd stichting PANN, de succesvolle LHBTI+-jongerenorganisatie van de stad.

PANN maakte in zes weken een bidbook. Utrecht werd op de Roze Zaterdag in 2011 in Groningen verkozen boven de andere kandidaten Arnhem en Eindhoven. Het voorstel was vernieuwend. Geen parade meer, maar een festival door de gehele Utrechtse binnenstad met een aantrekkelijk aanbod voor jongeren. Er werd een stichting opgericht, RZ2013, die met veel PANN-vrijwilligers en organisaties uit de stad het evenement vorm gaf. Fondsen kwamen van provincie en gemeente maar ook van veel landelijke en lokale commerciële en ideële organisaties.

Het thema was ‘Kom gewoon’. Er waren evenementen op zeven pleinen: Domplein (hoofdpodium), Stadhuisplein, Neude, Jacobskerkhof, Janskerkhof, Lepelenburg (met kids-area) en Lucasbolwerk (informatiemarkt). Minister Edith Schippers was ’s morgens op sportcampus Olympos om de nationale regenboogsportcampagne te lanceren. Burgemeester Aleid Wolfsen en organisator Petra Luiken gaven samen het startschot op het Domplein. ’s Avonds waren er feesten. De traditionele oecumenische kerkviering was in de Domkerk.

Evert van der Veen en Kees van den Berg