1997

Het festival dat diversiteit viert

De Roze Lente, een lesbisch en homocultureel festival, dat in 1997 zes weken lang neerstreek in de stad Utrecht, is een emancipatoire motor geweest voor de homo- en lesbobeweging in Utrecht. Het MidZomerGracht Festival, toen het slotevenement van de Roze Lente, groeide daarna uit tot een jaarlijks festival dat diversiteit vierde. Het stopte in 2023 en werd opgevolgd door het Utrecht Queer Culture Festival. 

Roze Lente

De gemeente Utrecht was initiator van de Roze Lente. De roze wereld was eind jaren ’90  gefragmenteerd. Er was weinig tot geen samenwerking of onderlinge samenhang. De Roze Lente heeft bewerkstelligd dat de groepen elkaar leerden kennen en samen zijn gaan werken. De gemeente Utrecht wilde het voorbeeld geven aan organisaties, instellingen en voorzieningen en laten zien dat je met het thema homoseksualiteit op een positieve manier in de publieke ruimte kan treden.

Een projectteam – beleidsmedewerker Jan Vesters met vrijwilligers uit de stad – coördineerde de Roze Lente. De eerste vrijwilligers waren Anja van Belkum, Henny Bos, Kaï de Wijs, Marion Etman en Paul ter Veld.

1997

De eerste Roze Lente duurde zes weken, van 13 mei tot 22 juni 1997, en bestond uit talloze activiteiten, zoals een roze kunstroute, het literaire programma ‘Uit de Boekenkast’ van boekwinkel Savannah Bay, een roze filmfestival in filmtheater ’t Hoogt, (multiculturele) theaterproducties, een volleybaltoernooi, foto-exposities, feesten, discussiebijeenkomsten en het uitbrengen van de homo-informatiegids De Roze Kant. Een koor, begeleid door draaiorgel De Utrechtenaar gaf op het bordes van het stadhuis een uitvoering van het speciaal voor de Roze Lente gecomponeerde lied “Hé weet je het al!”

Stadswandeling

In het kader van de Roze Lente stelde Wilma de Hoog het boekje Utrechtse Roze Routes, twee stadswandelingen samen die de lezer / wandelaar langs beroemde en beruchte plekken uit de Utrechtse queer geschiedenis voert. De noordroute gaat langs enkele locaties waar zich openbare urinoirs bevonden waar homomannen elkaar troffen. Tijdens de Roze Lente werd er tijdelijk een ‘Utrechtse Krul’ geplaatst, een zuil met informatie over het homo- en lesbische leven vroeger en nu in Utrecht.

1998

De tweede Roze Lente werd op 20 juni 1998 geopend met het Midzomergracht Spektakel. Dit werd van 21 t/m 26 juni gevolgd door 5 Roze Lentedagen en op 27 juni 1998 afgesloten met De Roze Zaterdag.

De invulling van het Midzomergracht Festival bestond daarna uit activiteiten die het eerste jaar door de Roze Lente geïnitieerd zijn, zoals het literaire programma ‘Uit de Boekenkast’ van Savannah Bay, een roze filmfestival, de roze stadswandeling, het buiten-volleybaltoernooi en het grote PANN-jongerenfeest (Panndora, voorheen het Mega PANN feest).

De Roze Lente werd de aanjager voor het jaarlijkse Midzomergrachtfestival, een tiendaagse vol lhbtqia+ activiteiten. Om te meten of de doelstelling van Roze Lente gerealiseerd was, werd daarover in 1997 een vraag gesteld in de enquête Nieuw Utrechts Peil. Voor zover Jan Vesters zich kon herinneren was 65 procent van de 1000 telefonisch geïnterviewde Utrechters bekend met één of meer van de activiteiten van de Roze Lente.

TalkExpoShow

Een bijzonder onderdeel van de Roze Lente was de TalkExpoShow met vertegenwoordigers uit de twee internationale zustersteden van Utrecht, Brno in Tsjechië en León in Nicaragua. Gasten uit die twee steden maakten een week lang kennis met Nederlandse en Utrechtse organisaties, wisselden met elkaar en de Utrechtenaren informatie uit over het homo- en lesbische leven en onderzochten de mogelijkheden tot wederzijdse ondersteuning.

Op de foto-expositie moesten de gezichten van de Nicaraguaanse homo’s en lesbo’s met een balkje afgeplakt worden, omdat homoseksualiteit in Nicaragua toen nog strafbaar was. Daar stond tegenover dat de burgemeester van León Rigoberto Sampson Granera wél deelnam aan de TalkExpoShow en dat het concept van het Midzomergrachtfestival overgenomen werd in een cultureel festival in León in 2004 en 2005.

Filmverslag

Tie van der Horst maakte een filmverslag ‘Twee over Roze’ van het hele festival en de voorbereiding. Dat verslag wordt doorsneden met het portret van twee Utrechtse homoseksuelen. Deze documentaire had zijn première een week na afloop van het festival in filmtheater ’t Hoogt. Fotograaf Dorien Koppenberg verzorgde met honderden foto’s het beeldverslag van het hele festival.

Designpolitie

De PR-campagne van De Roze Lente  moest zoveel mogelijk mensen in de stad bereiken. De posters,  ontworpen door de Design Politie, hingen in abri’s en culturele frames in de stad. Het beeldmateriaal is geëxposeerd in Los Angeles tijdens een Dutch Design expositie.

Midzomergracht

Toen Jan Vesters de uitbaters van de Utrechtse homohoreca, Ton Alkemade en Jan Scheepstra en Feibe Zweers, vroeg om deel te nemen aan de Roze Lente in 1997, richtten de drie stichting ‘De Overkant’ op om een feest te kunnen organiseren. Het stuk aan de werven van de Oudegracht tussen de drie kroegen werd gevuld met pontons, waarop twee avonden werd gefeest met optredens en disco. Daarmee was het eerste vrij toegankelijk Utrechtse queer culturele evenement geboren: het Midzomergracht Spektakel. Duizenden mensen uit het hele land kwamen er naar toe en het zou 25 jaar voortgaan. Uiteindelijk niet meer op het stuk Oudegracht tussen de kroegen omdat die te klein werd voor de grote aantallen bezoekers.

Festival

In 1999, na twee Roze Lentes, nam stichting De Overkant de festivalrol over van de gemeente. Midzomergracht werd het ‘homoculturele’ festival dat ruim een week duurde. In de jaren die volgden, breidde het festivalprogramma verder uit. De kern bleef hetzelfde: een week waarin queer organisaties zich gezamenlijk aan de stad toonde in cultuur, sport, politiek, religie en human interest. De formule bleef grotendeels hetzelfde: een reeks evenementen tussen de twee publiektrekkers: het grote PANN-jongerenfeest en het Midzomergracht Spektakel op de werven in de Oudegracht.

Tolerantieprijs

Op 5 mei 2002 ontving Stichting De Overkant, de vrijwilligersorganisatie achter het Midzomergracht festival, de Tolerantieprijs van de stad Utrecht – een erkenning voor het vergroten van tolerantie tegenover homoseksuele mannen en vrouwen. De Tolerantieprijs werd uitgereikt door de toenmalige burgemeester van Utrecht, mevrouw mr. A.H. Brouwer-Korf.

Midzomergracht bleef zich ontwikkelen. In 2005 stelde de stichting De Overkant een visiedocument op: ‘Diversiteit als drijfveer’. Om duidelijk te maken dat de term ‘homo’ geen recht meer deed aan het diverse en kleurrijke karakter van de Utrechtse queer gemeenschap heette het Midzomergrachtfestival vanaf 2013 geen ‘homocultureel’ festival meer maar werd het gevierd met motto’s als ’vier wie je bent’ en ‘alle generaties vieren diversiteit samen’.

Walk of love

In 2016 organiseerden het 20-jarige Midzomergrachtfestival en COC Midden-Nederland de eerste Utrechts Walk of Love. De deelnemers vierden seksuele en genderdiversiteit en droegen tijdens hun tocht door de stad de grootste regenboogvlag van Nederland. Het werd een traditie die tot in het heden verder gaat.

UQCF

De komst van het succesvolle botenparade ‘Utrecht Pride’ in 2017 (zie venster ‘2017 Utrecht Pride’) maakte zichtbaar dat Midzomergracht over haar hoogtepunt heen was. Het lukte het bestuur van de organiserende stichting steeds slechter om alle queer organisaties te verenigen. De samenwerking met het kersverse bestuur van stichting Utrecht Pride verliep niet altijd soepel. Uiteindelijk, na ruim 25 jaar, kondigde het bestuur van De Overkant in 2023 het einde aan van het Festival. Het stokje werd direct overgenomen door Jakko Geluk, Petra Luiken en Simon Timmerman die dat jaar met medewerking van vele organisaties het Utrecht Queer Culture Festival initieerden. Nu niet meer rond midzomernacht in juni dat inmiddels gereserveerd is voor de Utrecht Pride, maar rond Coming Out Day in oktober. In 2025 vindt de derde editie plaats.

Henny Bos en Marion Etman