AD, Jeroen Kreule, 07-02-21
‘Op de Neude staat een tent, daar kan je poepen en piesen voor een cent’. Deze tent, ook wel retirade genoemd, was een openbaar toiletgebouw uit 1899. In 1926 verdween de tent en kon men poepen en piesen onder het postkantoor. Daar gebeurden ook andere dingen…
‘Zeedenmisdrijf op groote schaal’, schrijft het Utrechtsch Nieuwsblad op 7 april 1938. Een week of zes eerder kwam bij de politie de klacht binnen dat in de retirade onder het postkantoor aan de Neude ‘geregeld openbare schennis der eerbaarheid’ werd gepleegd. In het openbaar toilet dus.
De toiletjuffrouw van deze retirade was hiertegen reeds vaak opgetreden, maar blijkbaar werd er niet naar haar geluisterd. Ze besloot de politie in de schakelen. ‘Hoewel men aanvankelijk niet wilde aannemen dat er vele van dergelijke gevallen zouden voorkomen, stelde de recherche een onderzoek in’, aldus het UN. In vier weken tijd kregen 84 personen een proces-verbaal opgelegd wegens ‘openbare schennis der eerbaarheid’. Het ging louter om mannen: onder hen bevonden zich ‘zoowel mannen uit Utrecht en omgeving zoowel als mannen uit de verste uithoeken van ons land’.
Homo-ontmoetingsplaats
Anders gezegd: ze pleegden onzedelijke handelingen met elkaar. Een homo-ontmoetingsplaats dus. In ‘slechts’ een geval zou het gaan om handelingen met een minderjarige jongen. De groep bestond uit ‘vogels van diverse pluimage’, aldus het UN. Zoowel hoog als laag gaf elkaar volgens de krant hier rendez vous. Uit justitieel onderzoek bleek dat er van enige organisatie geen sprake was. ‘Geregeld hielden zich bij de retirade mannen met betreffende afwijkingen op, om lotgenooten te ontmoeten’.
Ja, het staat er echt: mannen met betreffende afwijkingen. En ook dat verschillende bedrijvers van ontucht veroordeeld waren tot minstens een maand gevangenisstraf. Een van de mannen had zichzelf van het leven beroofd, nadat hij was betrapt. Hij durfde klaarblijkelijk de schande van de openbaarmaking niet aan. ‘Ook een predikant blijkt tot de bedrijvers te behooren’, zo eindigt het bericht. Niet alles was vroeger beter. Het was de tijdgeest, zullen we maar zeggen.
De retirade in het souterrain van het postkantoor werd in 1926 in gebruik genomen, twee jaar nadat het gebouw van architect J. Crouwel was geopend. Daarvoor stond een retiradegebouw midden op de Neude. ‘De tent op de Neude’, zo werd het openbare toiletgebouw op het plein in de volksmond genoemd. Het was een houten, donker geschilderd gebouwtje. Er was ook een rijmpje op gemaakt: ‘Op de Neude staat een tent, daar kan je poepen en piesen voor een cent’.
3,50 gulden per week
De retirade was gebouwd in de as van de Potterstraat. Toen deze straat werd verbreed werd het toiletgebouw een echte sta in de weg voor het verkeer, schrijft A. van Hulzen in 1973 in zijn historische rubriek in het UN. Op 10 juni 1926 werd ‘de tent op de Neude’ gesloten, de toiletjuffrouw verhuisde mee naar het postkantoor.
Op de foto zie je het toiletgebouw op de Neude in 1905, vlak achter de paardentram van de Utrechtsche Tram Omnibus Maatschappij (de UTO). De retirade is in 1899 in gebruik genomen, de exploitatie was in handen van de gemeentereiniging. In de raad was enige discussie over de bemensing van het toiletgebouw en het salaris dat hij of zij zou krijgen. De heer Van Hassel vond het voorgestelde weekloon van 3,50 gulden erg laag en vroeg zich af of dat bedrag de enige verdienste zou zijn. De heer Van Baarle was vooral benieuwd of er een man of juist een vrouw aangesteld moest worden.
De heer Coblijn vond dat ‘een vrouw de bediening zal opdragen’. En volgens hem was die 3,50 gulden niet de enige verdienste: de toiletjuffrouw zou ook een kleine vergoeding krijgen voor ‘het tijdelijk afstaan van zeep en handdoeken’.
Paardentram
Het personeel van de UTO behoorde tot haar vaste klantenkring. De tram reed tussen de Neude en het abattoir aan de Amsterdamsestraatweg. Een enkele rit kostte een stuiver. In de vroege ochtend maakten vooral slagers gebruik van deze paardentram, aldus Van Hulzen.
Ook kinderen uit de buurt van de Amsterdamsestraatweg die in de binnenstad naar school gingen, maakten graag gebruik van de paardentram. De paardentram tussen de Neude en het abattoir heeft slechts een paar maanden gereden, vanwege onvoldoende belangstelling.
In mei 1926 werd ‘de tent op de Neude’ afgebroken.