Utrechtse edelman en regent

Bij de sodomietenprocessen van 1730 waren mannen betrokken van alle rangen en standen. De bekendste en meest aanzienlijke van hen was de edelman Frederik Adriaan baron van Reede van Renswoude. Hoewel hij al lang voor 1730 de reputatie van mannenverslinder had, werd hij niet vervolgd. Wel voelde hij zich gedwongen zich uit de openbaarheid terug te trekken.

Van Renswoude, geboren in Utrecht op 22 februari 1659, was een van de machtigste edellieden in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Als 19-jarige was hij al diplomaat in Parijs waarna de politieke en bestuurlijke functies elkaar snel opvolgden: lid (1684) en later president van de Ridderschap van Utrecht, gedeputeerde in de Staten-Generaal (1684), namens de Staten-Generaal gedeputeerde bij het leger (1705), lid van het voorlopig Engels-Nederlands bestuur over de veroverde Spaanse Nederlanden in Brussel (1706) en gevolmachtigde van de Staten van Utrecht tijdens de vredesonderhandelingen in Utrecht (1712-1713).

Vooral door zijn huwelijk in 1685 met Maria van Duyst van Voorhout was Van Renswoude steenrijk. Het paar bezat kapitale huizen op A-locaties in Utrecht (aan de Drift, later Janskerkhof) en Den Haag (Korte Vijverberg), het kasteel Renswoude (meestal hun zomerverblijf) en een landgoed in Kleef.

Boerenjongens

Van Renswoude stond bekend als een bon vivant. Door al zijn functies moest hij veel reizen, vertoefde hij in uiteenlopende kringen en liet dan zelden de kans lopen om seksuele contacten met andere mannen aan te knopen. Vaak maakte hij gebruik van de bemiddelende diensten van lolhuisbazen en andere tussenpersonen. Als heer van kasteel Renswoude zou hij veel boerenjongens ‘behandeld’ hebben, terwijl hij altijd nog kon terugvallen op zijn favoriete knechten die er volgens tijdgenoten opvallend goed gekleed bij liepen.

In 1711 kwam Van Renswoude als gedeputeerde in Brussel voor het eerst in opspraak na een affaire met een jonge Zuid-Nederlandse edelman, de markies van Laverne. Twee jaar later, tijdens de vredesonderhandelingen in Utrecht, zou hij het ‘vuyle werck’ bedreven hebben in het gezelschap van de vele buitenlandse ambassadeurs die toen maandenlang in de stad verbleven.

Voor wie op de hoogte was van zijn reputatie, kon het geen verrassing zijn dat zijn naam meerdere malen opdook in de verhoren tijdens de grote sodomietenvervolgingen in 1730 en volgende jaren.

Barend Blomsaet

De wijnhandelaar Barend Blomsaet (ca 1669-1730) die in Utrecht als een van de eersten werd opgepakt, bekende pas na zware martelingen dat hij het al ruim 25 jaar met mannen deed. In afwachting van de voltrekking van zijn doodvonnis schreef hij in het gevang briefjes die hij via zijn vrouw naar buiten smokkelde. Hij vermeldde daarin de namen van andere sodomieten, omdat hij woedend was dat de hooggeplaatste heren en hun contacten buiten schot bleven. Dat gold met name voor Van Renswoude en Jan van Swanenburg die volgens hem wel honderd maal sodomie met elkaar bedreven zouden hebben.

Ook anderen noemden Van Renswoude als bedrijver van sodomitische praktijken. Toch ontbrak hij in de lange lijst met namen van betrokkenen die het Utrechtse gerecht opstelde en naar gerechten in andere gewesten stuurde. Het Hof van Holland in Den Haag paste vervolgens dezelfde klassenjustitie toe en Van Renswoude bleef buiten schot. Onderzoeker Leo Boon vermoedt dat het hof vooral reputatieschade en volkswoede wilde voorkómen: ‘Utrechts hoogste edelman berechten zou de fundamenten van het staatsbestel in het hele land hebben doen schudden.’

Teruggetrokken bestaan

Het geheime leven van Van Renswoude lag intussen wel op straat. Bij de Staten van Utrecht beklaagde hij zich erover dat er ‘vuile en infame discoursen’ (vuile en gemene praatjes) over hem de ronde deden en dat ‘het gemeen’ (het volk) in Den Haag hem ‘in stukken [dreigde] te houwen’  zodra hij weer in de stad terug zou keren. Vermoedelijk in mei 1730 had hij Den Haag al verlaten om een veilig heenkomen te zoeken, eerst in Kleef en daarna op zijn kasteel in Renswoude. Daar was hij zelf de hoogste rechter en kon niemand hem iets maken. Hij nam ontslag als lid van de Staten-Generaal en leefde verder een teruggetrokken leven. Ruim een jaar na alle commotie dook hij weer op in Utrecht, waar hij in 1738 overleed in zijn huis aan het Janskerkhof. Zijn vrouw overleefde hem zestien jaar. Haar naam leeft in Utrecht nog voort in de Fundatie van Renswoude, met het geld uit haar erfenis gesticht als opleidingsinstituut voor technisch en kunstzinnig begaafde jongens uit kindertehuizen.

Maurice van Lieshout