1931-1994

PvdA-politica en voorvechter voor gelijke behandeling

Ien Dales zette zich jarenlang in voor minderheden in Nederland. Haar vriendschap met Elizabeth Schmitz en Nel van Dalfsen en haar strijd tegen discriminatie van homoseksuelen werden een bron van inspiratie voor velen binnen de queer-gemeenschap.

Catharina Isabella (‘Ien’) Dales werd op 18 oktober 1931 in Arnhem geboren. Zij was de dochter van Teunis Dales, groothandelaar in bouwmaterialen, en Wilhelmina Bertha Holstege (oorspronkelijk Holstigen). Toen zij tien jaar oud was overleed haar vader. Hierdoor moest haar moeder – een sterke, door het geloof geïnspireerde vrouw – de kost verdienen.

Haar opvoeding in de Nederlands-Hervormde kerk heeft haar karakter voor de rest van haar leven beïnvloed. Ze kon profiteren van een beurs van de Nederlandse Hervormde Kerk voor een opleiding aan het vormingscentrum ‘Kerk en Wereld’ in Driebergen. Daar werd ze uiteindelijk van 1969 tot 1974 directeur. In 1968 werd ze lid van de Partij van de Arbeid, een lidmaatschap dat van grote betekenis was voor haar toekomst.

Politieke hartstocht

Van 1977 tot 1981 was Ien directeur van de Gemeentelijke Sociale Dienst in Rotterdam. Daarna werd ze staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tot een kabinetscrisis in 1982. Dankzij vele voorkeurstemmen kwam ze vervolgens in de Tweede Kamer. Ze vertrok in 1987 om burgemeester van Nijmegen te worden. Daar kreeg ze de koosnaam Ma Flodder vanwege haar onconventionele optreden en omdat ze wars was van uiterlijk vertoon. Eind 1989 werd ze in het kabinet Lubbers III minister van Binnenlandse Zaken. In die rol loodste zij in 1993 met krachtige pleidooien het Voorontwerp van een Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB) door de Tweede Kamer.

Samen Wonen

Ien woonde vanaf 1976 in Utrecht, al had ze gedurende haar tijd als burgemeester ook een adres in Nijmegen. Ze woonde op de 1^everdieping van het huis van Nel van Dalfsen († 1991), voormalige collega bij ‘Kerk en Wereld’. Tijdens haar werk voor de gemeentelijke Sociale Dienst in Rotterdam ontstond ook een sterke band met de toenmalig Rotterdamse wethouder Elisabeth Schmitz die later burgemeester van Haarlem zou worden. Zij kreeg ook een kamer in het gedeelde Utrechtse huis.

Kritiek op het Voorontwerp

Vanaf maart 1980 was er een Wet Gelijke Behandeling (WGB), die alleen over gelijke behandeling van mannen en vrouwen ging. Daarna kwam er een Voorontwerp voor een Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB) die nu ook over discriminatie op grond van homoseksualiteit ging. Hierop kwam eind 1981 vanuit conservatief christelijke hoek veel kritiek. Men vond dat er uitzonderingsbepalingen in moesten staan op grond van godsdienst. Een christelijke school moest een homoseksuele leraar mogen weigeren. Dit riep tegenreacties vanuit progressief kerkelijk Nederland op, onder andere vanuit de Utrechtse Domkerk. Daar wilde de kerkenraad een brief naar de regering sturen om aan te geven dat het Voorontwerp voor leerkrachten geen uitzondering moest maken op grond van godsdienst. Hiervoor nodigde Nel van Dalfsen (toen voorzitter van de kerkenraad) in januari 1982 een lesbisch gemeentelid uit om samen met enkele ouderlingen bij haar thuis die brief op te stellen: “We willen er graag iemand bij die persoonlijk op dit onderwerp betrokken is.”

Dat was Gea Zijlstra, die daar graag aan mee wilde werken. Hierdoor werd het Gea toen al duidelijk dat Nel en Ien niet lesbisch waren.

In 1986 besprak de Landelijke Werkgroep Geloof en Levensbeschouwing van het COC de planning voor het 40-jarig jubileum van het COC. Hiervoor was een jubileumdag in Utrecht gepland met een forum over de samenhang tussen de AWGB en het CDA-rapport ‘1+1=samen’. De organisatoren zochten een forumleider die zelf homo of lesbisch was. Een van de leden stelde voor om Ien Dales te vragen. Hij nam aan dat zij en Nel een lesbisch stel waren.

Bij de planning was Gea Zijlstra betrokken. Omdat Gea Ien kende uit de Domkerk, nam zij contact met haar op. Op de vraag of ze de rol van voorzitter op het forum op zich wilde nemen en dat ze dat wilden laten doen door iemand die ook homo of lesbisch is, gaf Ien aan dat ze niet lesbisch was, maar de homobeweging steunde en het daarom wel wilde doen.

Tot slot en nalatenschap

Toen Ien Dales op 10 januari 1994 plotseling overleed in Utrecht, werd duidelijk hoe geliefd zij bij velen was. Duizenden mensen brachten hun eerbetoon tijdens een bomvolle uitvaart vanuit de Utrechtse Domkerk.

Ien Dales was altijd terughoudend over haar privéleven. Binnen de Hervormde kerk veronderstelden sommigen dat Ien en Nel een lesbische relatie hadden. Na haar dood heeft toenmalig minister-president Lubbers in zijn eerbetoon haar ‘geout’, alsof ze een relatie met Elisabeth had. In tegenstelling tot Elisabeth hebben Nel en Ien nooit publiekelijk bevestigd of ontkend dat ze lesbisch waren, wat nog steeds zorgt voor allerlei speculaties.

Haar nalatenschap leeft voort in de Dales-lezing en de Burgemeester Dales-prijs, beide in 1996 ingesteld door het COC Nijmegen ter gelegenheid van hun 25-jarig jubileum. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een persoon of organisatie uit Nijmegen die diversiteit en respect hoog in het vaandel heeft staan, zoals bedoeld in artikel 1 van de grondwet. Utrecht kent een Ien Dalessingel langs de Haarrijnseplas.

Gea Zijlstra en Gianna Mula