Lesbisch en christelijk

De combinatie homoseksualiteit en religie lag lange tijd moeilijk in veel kerken, maar net zo goed in de homo- en lesbobeweging zelf. In de jaren zeventig beschouwden activisten religie vaak als instrument van onderdrukking en een obstakel voor emancipatie. Gea Zijlstra zag en ziet dat anders; zij zette zich een leven lang in om ruimte te maken voor een positief verband tussen homoseksualiteit en geloof.

Gea Zijlstra werd in 1941 geboren in Friesland. Ze groeide op in een orthodox-protestant milieu; haar vader was dominee in de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. In 1961 kwam Zijlstra naar Utrecht voor een studie biologie. Ze bleef verbonden aan de universiteit; vanaf 1972 werkte ze bij de afdeling Plantensystematiek. De systematiek van identiteitshokjes is juist afwezig in haar persoonlijk leven. Zijlstra is belijdend lid van de Utrechtse Janskerk en profileert zich als lesbisch én christelijk.

Activisme

In 1974 was Gea mede-oprichter van de COC-Werkgroep Voorlichting Kerken. Met feitelijke informatie en persoonlijke verhalen wilde de werkgroep acceptatie voor ‘homofielen’ realiseren in de diverse Nederlandse kerkgenootschappen en daaraan gelieerde organisaties, zoals christelijke vrouwenbonden en scholen. In 1978 gaf Gea mee vorm aan de nieuwe Landelijke COC-Werkgroep Geloof en Levensbeschouwing die eind jaren tachtig opging in het Landelijk Koördinatiepunt Groepen Kerk en Homoseksualiteit. Op dit terrein waren er inmiddels vele groepen en initiatieven, waaronder vrouwengroep Potten & Theologie (1983) en tijdschrift Vroom & vrolijk (1989-2007).

De strijd voor gelijke behandeling

Gea hield zich intensief bezig met het lange proces naar de Algemene Wet Gelijke Behandeling (1994). Begin jaren zeventig gaf actiegroep Man Vrouw Maatschappij de aanzet voor een wet tegen vrouwen- en homodiscriminatie, in 1977 lag er een positief advies van de Emancipatie Kommissie en in 1981 presenteerde de regering een voorontwerp. Dat leidde tot veel kritiek, met name van confessionele scholen en kerken. Zij beriepen zich op de grondwettelijke vrijheid van religie om homoseksuelen te weren uit bijvoorbeeld kerkelijke ambten of leraarsfuncties op christelijke scholen. Zijlstra en anderen betoogden juist dat elk individu recht heeft op een bestaan zonder discriminatie. Vanaf 1988 werkte Zijlstra als lid van de toen nieuwe COC-Bestuurscommissie Politiek jarenlang aan verbetering van het voorontwerp.

Ondertussen reageerde de Landelijke Werkgroep Geloof en Levensbeschouwing op tal van discriminatoire praktijken. Zoals een brief over pastorale zorg aan homoseksuelen die kardinaal Ratzinger in 1986 de wereld instuurde. Terwijl AIDS om zich heen greep en vele slachtoffers maakte, kwalificeerde de latere paus Benedictus XVI (2005-2013) homoseksualiteit als zonde. In 1989 kwamen Zijlstra en andere leden van Potten & Theologie in het geweer tegen de synode van de Nederlands Hervormde Kerk omdat die te veel ruimte liet om homoseksuelen uit te sluiten van rituelen als het avondmaal.

Roze vieringen

De pijlen van religieuze homoseksuelen richtten zich ook op de homobeweging. Om die inclusiever te maken zette Gea Zijlstra zich jarenlang in voor de integratie van een oecumenische viering bij Roze Zaterdag, de landelijke demonstratie die vanaf 1979 in Nederland werd gehouden. Tien jaar na het begin van deze traditie was het zover. In 1989 ging Roze Zaterdag in Haarlem van start met een roze viering. In 2012 kreeg Zijlstra een koninklijke onderscheiding voor haar werk in de christelijke LHBT-beweging en werd ze benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Marijke Huisman en Gianna Mula