veelzijdig artiest en activist

Robert Long was een zanger, schrijver, componist, cabaretier en radio- en televisiepresentator. Hij werd geboren in Utrecht. Long droeg zijn homoseksualiteit luid en met trots uit. Zijn liedjes en shows waren een grote steun voor veel queers, voor en na hun coming out.

Long werd 26 jaar na cabaretier Wim Sonneveld geboren. Die kwart eeuw en hun totaal verschillende houding ten opzichte van homoseksualiteit maakte een wereld van verschil. Sonneveld bleef zijn hele leven in de kast. Long droeg zijn homoseksualiteit met trots uit.

Eerste liefde

Jan Gerrit Bob Arend Leverman, zoals zijn echt naam was, wist al vroeg dat hij homo was:

Ik weet zeker dat ik al homoseksueel was toen ik drie was. Ik had op de kleuterschool een vriendje, hij heette Kees, en had blond, sluik half lang haar. Hij is gestorven aan bloedvergiftiging, want hij was gebeten door een adder. En dat was een verloren liefde, ik wist alleen niet dat het dat was, want daar was ik natuurlijk te jong voor.

‘Nooit geneukt’

Hij woonde niet lang in Utrecht. Op zijn vierde scheidden zijn ouders en verhuisde hij met zijn moeder naar Ederveen (Gld.). Op zijn twaalfde stierf zijn moeder en daarna woonde hij bij familie, in tehuizen en uiteindelijk bij zijn vader. In 1957 ging hij met zijn vader en stiefmoeder weer in Utrecht wonen. Daar ontmoette hij Floor, een student Sanskriet van tegen de dertig:

Hij gaf me boeken van Tsjechov. We hebben nooit geneukt maar ik heb meer aan hem gehad dan aan alle andere mensen in m’n leven. Floor splitste me dingen in de maag die ik absoluut niet kende. Hij verloste me van die gereformeerde troep, die last van de School met den Bijbel. Er ging een wereld voor me open. Pa was erg achterdochtig. Hij fietste me achterna. Een keer stond ik bij mijn vriend, de student, op de stoep. Hij deed open en schrok. Mijn vader stond achter me. Hij heeft tegen de hoofdbewoonster gezegd dat ze die flikker het huis uit moest gooien. Dat heeft ze gedaan ook. Pa heeft de politie achter hem aangestuurd.

Begin carrière

Vanaf zijn veertiende jaar zat Jan Leverman in verschillende bandjes. In 1968 werd hij lid van de groep Unit Gloria en veranderde zijn naam in Robert Long. ‘Long’ verwees naar zijn lengte van 1,92 meter. Met Unit Gloria had hij een aantal hits, waaronder The Last Seven Days, met een nog steeds actuele tekst over milieuproblemen, en Our Father. Vier jaar later, toen Unit Gloria op het punt stond om internationaal door te breken, besloot Robert solo te gaan. De platenmaatschappij wilde hem glamour-image geven: snelle auto’s, mooie vrouwen en Engelse teksten, maar Long weigerde en ging in het Nederlands zingen.

Vroeger of later

In 1974 verscheen zijn eerste Nederlandstalige LP: Vroeger of Later. De plaat stond ruim twee jaar in de hitparade en er werden bijna een half miljoen exemplaren van verkocht. Drie jaar later kwam Levenslang uit, waarvoor hij een Edison ontving, de eerste van de zes die hij zou krijgen. Op die LP stond ook het lied Thorbeckeplein, dat exemplarisch is voor zijn werk. In het liedje ontmoet hij een persoon met wie hij een affaire krijgt. Pas in de laatste regel: ‘dan ga je weer terug… naar je vrouw’, wordt duidelijk dat het om een relatie met een man gaat. Flink schokkend in die tijd. Zelf schreef hij later daarover:

ik kan een aardig liedje maken, een prettig muziekje bedenken, soms schrijf ik een boekje […] voorop bij dit alles staat dat ik er zelf genoegen aan beleef. En als die ene mevrouw schrijft dat ze zoveel steun had aan mijn prachtige liedje Thorbeckeplein, omdat haar man zelf ook… etc., dan doet me dat meer plezier dan alle Edisons bij elkaar.

Duidelijk zo

In 1974 ging ook zijn eerste theatershow in première. Er zouden er nog vele volgen. Met Leen Jongewaard (ook zo) maakte hij drie succesvolle, maar ook controversiële shows. De eerste, Duidelijk zo, had als hoofdonderwerp homoseksualiteit. Een van de hoogtepunten daaruit is de parodie Die fijne Jordaan.

Schrijver

Robert Long schreef veel teksten, voor zichzelf, maar ook voor anderen: Conny Vandenbosch, Marga Bult en Gerard Cox. En columns voor het Algemeen Dagblad. In 1988 schreef hij samen met Dimitri Frenkel de musical Tsjechov. Met Cees van der Pluijm publiceerde hij in 1991 de scabreuze schelmenroman Hete Klippen. In 1998 verscheen van hen Beste Robert, Waarde Kees – brieven over leven, dood, liefde seks, werk en collega’s. Over seks schreef hij daarin onder andere:

Ooit, in mijn prille jeugd, bloeide de praatgroep als nooit daarvoor. Vooral het COC was daar zeer bedreven in. Je kon trouwens nergens binnenlopen als aankomend homophile, of er kwam wel een wat oudere jongeman naar je toe die je wilde opvangen, begeleiden, introduceren, inlichten, wegwijs maken, begrijpen, of wat dan ook. En ik wou alleen maar neuken. Ik werd gek van het geouwehoer van die zelfgebreeën watjes.

Tien voor taal

Eind jaren 1980, toen hij, naar eigen zeggen ‘alle Nederlandse theaters van binnen en van buiten kende’, presenteerde hij zijn eerste tv-programma. ‘Mijn Geheim’ voor de TROS. Kort daarna presenteerde hij bij de VARA de taalquiz Tien voor taal, een programma dat meer aansloot bij zijn stiel. Veel mensen hadden moeite met deze stap, maar als altijd volgde hij zijn eigen weg.

Een vrolijk biggetje

Robert was kritisch, in zijn teksten, als voorvechter van de homo-emancipatie, maar ook op andere vlakken. In 2000 werd hij woordvoerder van de Stichting Varkens in Nood, een organisatie die misstanden in de bio-industrie onder de aandacht van het publiek wilde brengen. In het Algemeen Dagblad maakte hij een vergelijking met wreedheden uit de Tweede Wereldoorlog:

Aan concentratiekampen is een einde gekomen. Schuldigen konden worden gestraft, maar voor de varkenshouderij gaat dat nog niet op,

aldus Long. Landbouworganisatie LTO Nederland spande een kort geding tegen hem aan. Robert Long beriep zich op de vrijheid van meningsuiting, de rechter gaf hem daarin gelijk. Voor Varkens in Nood bracht Long ook een single uit, genaamd Een vrolijk biggetje.

Overlijden

Op 11 december 2006 werd bekend gemaakt dat Long terminaal ziek was. Twee dagen later overleed hij in een ziekenhuis in Antwerpen aan de gevolgen van kanker. Hij werd 63. In zijn laatste column schreef hij:

Ik had nog even gewild. Maar ik ben niet boos. Zeker niet teleurgesteld, hooguit verdrietig omdat ik de mensen die ik lief heb te kort in mijn leven zijn geweest, of ik in het hunne, maar ik kan terugkijken op een mooi leven met een aantal zinnige bijdragen aan wat ik belangrijk vond en verder heb het nergens meer nodig. Stem niet meer nodig, vingers niet meer nodig om piano te spelen of te schrijven, geest niet meer nodig om je gedachten op een rijtje te zetten. Kortom, het was mooi!

Troost

Robert Long werd begraven op de begraafplaats Sint Petrus’ Banden in Den Haag. Zanger Gerard Cox leidde de uitvaart. Een beeld van de Vlaamse beeldhouwer George Minne, een ‘geknielde jongeling’ siert zijn graf. Op de steen staat een zin uit zijn lied Grafschrift:

Iemand, in elk geval één, heeft er van hem gehouden.

Dat is wel heel bescheiden. Veel mensen hielden en houden van zijn muziek. Als troost voor al degenen die hem nu missen: schreef hij Liedje voor als ik er niet meer ben, dat verscheen op zijn laatste album ’n Duivels genoegen. In 2023 stond het op plaats 23 van de Uitvaartmuziek Top 100.

Geliefd

Robert Long is nog steeds geliefd bij een grote schare fans. Zijn nummers Flink zijn en Kalverliefde staan al jaren in de NPO 2 Top 2000. In december 2015 ging een musical in première over zijn leven met vele van zijn liedjes. In 2023 maakte het duo Ludique de voorstelling LevensLONG, in samenwerking met producent Kristof Rutsaert, de weduwnaar van Robert Long.

Carel Jansen