Cabaretière, schrijver en muzikant
Claudia de Breij (1975) is cabaretière, schrijver en muzikant en groeide in de afgelopen decennia uit tot een van de belangrijkste cabaretiers van haar generatie. Haar stijl is verbindend en genuanceerd en tegelijkertijd activistisch en gedecideerd. In de afgelopen jaren markeerde zij haar status als toonaangevend, politiek geëngageerd cabaretier door drie keer de nationale oudejaarsconference te verzorgen.
Claudia de Breij werd op 13 maart 1975 geboren in Utrecht, waar ze een fijne jeugd beleefde en waaraan ze later een ode bracht. Ze behaalde haar mavo-, havo- en vwo-diploma aan het Koningin Wilhelmina College in Culemborg en studeerde twee jaar Algemene Letteren aan de Universiteit Utrecht. Nadat ze werd afgewezen aan de Amsterdamse Kleinkunstacademie, bouwde ze op eigen kracht verder aan haar cabaretcarrière. Ze deed mee aan het Leids Cabaret Festival (1997), werd derde in het Concours om de Wim Sonneveldprijs van het Amsterdams Kleinkunst Festival (1998) en sloot zich aan bij het impresariaat van Frans Rühl.
Ze verkreeg bekendheid met haar cabaretvoorstellingen De wilde frisheid (2002), Claudia Zuigt (2004), Hallo lieve mensen (2006) en iClaudia (2008), en met haar radio- en televisiewerk. Ondertussen ontwikkelde ze zich ook als columnist en schrijver. Claudia bracht verschillende cd’s en dvd’s uit met registraties van en liedjes uit haar voorstellingen. Muzikaal werkte ze toen al geruime tijd samen met muzikanten en componisten Sander Geboers en Rogier Wagenaar. Hallo lieve mensen werd in 2006 genomineerd voor de cabaretprijs Neerlands Hoop. In 2010 werd haar voorstelling Hete vrede bekroond met de Poelifinario, de prijs voor de beste cabaretvoorstelling van het seizoen. Ze was de eerste vrouw die deze prijs ontvangt, en zou tot 2019 ook de enige vrouwelijke prijswinnaar blijven. In 2015 ontving ze de Louis Davidsring uit handen van de vorige drager Herman van Veen.
Het openingsnummer uit Hete vrede (2010), ‘Mag ik dan bij jou?’, werd een grote hit. Ze bracht het oorspronkelijk als liefdesliedje, maar bij latere gelegenheden, bijvoorbeeld in haar voorstelling Teerling (2014), accentueerde ze de humanistische, politieke kant ervan.
Van 2005 tot 2011 was Claudia de Breij getrouwd met Connie Kraaijeveld, met wie zij samen een zoon heeft. In 2011 ging ze met haar nieuwe partner Jessica van Geel en hun twee zoons samenwonen in Utrecht. In 2016 trouwden ze. Vanwege haar artistieke werk, inzet voor LHBT-rechten en grote sociaal-maatschappelijke betrokkenheid kreeg Claudia in 2021 van de burgemeester van Utrecht de koninklijke onderscheiding Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Feminisme en homoseksualiteit
Het werk van Claudia de Breij heeft een schijnbaar traditionele vorm, met een mix van liedjes en conferences en een heldere moraal, maar kent ook invloeden uit de stand-upcomedy en de popmuziek. In haar vroege werk keert ze zich tegen het saaie burgermansbestaan, een klassiek cabaretthema dat doet denken aan het werk van Youp van ’t Hek. Zo brengt ze in Claudia zuigt een lied over een lelijke nieuwbouwwijk:
Wat zijn de bomen klein
Wat hangt er weinig sfeer
Te waar om mooi te zijn
Op de maquette was het ook veel mooier weer
Ze onderscheidt zich echter van haar mannelijke voorgangers door haar feministische insteek, die in haar gehele oeuvre zichtbaar is. Zo levert ze in Claudia Zuigt (2004) vanuit feministisch perspectief kritiek op de Bijbel, houdt ze in Teerling (2014) een vurig pleidooi voor de eerste vrouw op de maan en spreekt ze zich in #Nu (2018) en haar oudejaarsconference van 2022 uit tegen degenen die beweren dat flirten sinds de #metoo-beweging welhaast onmogelijk is geworden.
In lijn met haar generatiegenoten geeft Claudia in de vroege jaren 2000 nog aan dat haar werk niet geëngageerd is. Engagement beschouwt ze als iets van vroeger. Ook zegt ze nadrukkelijk geen cabaret te willen maken over haar lesbische geaardheid, omdat ze niet gelabeld wil worden als ‘lesbische cabaretier’. Toch komt homoseksualiteit in haar vroege werk al voorzichtig als thema naar voren. Zo zingt ze in Claudia zuigt ‘Geen liedje’ , waarin ze kritiek levert op het liberale dogma dat de homo-emancipatie voltooid is. Ze begint met de vertolking van de liberale stem:
Dit is geen liedje, er is niks over te zingen
Er is niks aan de hand en we moeten niet zo zeiken
Dit is geen liedje over al die erge dingen
Want er valt in dit land voor ons niets meer te bereiken
Al gauw wordt die gedachte echter onderuitgehaald:
(koor) Er is niks aan de hand
(Claudia) Tenzij je geboren bent in Ankara, of Staphorst, of op Paleis Soestdijk
(koor) Er is niks aan de hand
(Claudia) Tenzij je wilt werken bij het leger, het Nederlands elftal of een vmbo in een achterstandswijk
(koor) Er is niks aan de hand
[…]
(Claudia) Maar laat elkaars hand toch maar los als er zo’n groepje hangjongens staat
Kus elkaar buiten de stad, maar niet al te enthousiast op straat
En lach als ze vragen wie van jullie twee het vrouwtje is
En lach maar als ze vragen of je toch niet altijd nog iets mist
Nuance
Het werk van Claudia de Breij wordt gekenmerkt door een zachte, luchtige toon en een zoektocht naar nuance en verbinding. Als ze in een interview in 2004 geconfronteerd wordt met de vraag hoe vernieuwend haar werk eigenlijk is, geeft ze een rake typering van deze stijl:
‘Mijn werk is in zoverre vernieuwend dat het niet opgefokt is […] Daarom is het fris. Het heeft lucht.’
Met haar imago van genuanceerde twijfelaar reageert Claudia ook nadrukkelijk op de verruwing en verrechtsing van de samenleving. In Hete vrede (2010) maakt ze dit punt expliciet. Ze is hier haar tijd ver vooruit door erop te wijzen dat politici zich steeds vaker gedragen als cabaretiers en clowns. Ze vraagt zich hardop af wat de choquerende, politieke stijl van een rechts-populistisch politicus als Geert Wilders betekent voor het klassieke cabaret, waarin humor ook veelvuldig gebruikt wordt om te choqueren. Ze overweegt:
‘Alles is omgedraaid. Vroeger zeiden cabaretiers: “In Den Haag zijn het allemaal vuile, leugenachtige zakkenvullers!” Nu roepen ze dat in Den Haag de hele tijd zelf. Dat is toch broodroof? […] Politici zijn cabaret gaan maken, moet ik dan de genuanceerde politicus gaan uithangen?’
Hoewel ze haar statement hier nog als vraag formuleert, presenteert Claudia zich in de daaropvolgende jaren steeds nadrukkelijker als politiek geëngageerd cabaretier, die op zoek is naar de nuance. Ze is daarmee een van de weinige vrouwelijke cabaretiers die de politiek tot thema van haar voorstellingen maakt.
Het is dan ook geen verrassing dat BNNVARA haar in 2016 vraagt om de nationale oudejaarsconference voor haar rekening te nemen. Dit genre, waarin de cabaretier zich op de laatste dag van het jaar tot de gehele natie richt en woorden van verzoening en verbinding spreekt, blijkt haar op het lijf geschreven. Ook in 2019 en 2022 mag ze de nationale oudejaarsconference verzorgen. Met haar relativerende benadering staat Claudia, meer dan voorgangers als Freek de Jonge, Youp van ’t Hek en Lebbis en Jansen, in de traditie van Wim Kan (1911-1983), grondlegger van de oudejaarsconference op radio en televisie.
In 2021 wordt Claudia’s status als invloedrijke politieke cabaretier nog eens benadrukt als bekend wordt dat zij door de RVD gevraagd is om een boek te schrijven over en met kroonprinses Amalia.
Activisme
Hoewel Claudia haar verbindende, relativerende toon altijd behouden heeft, is zij in de loop der jaren wel activistischer geworden. Daarin is haar werk in lijn met het vernieuwde activistische elan van het afgelopen decennium. Haar eerste oudejaarsconference (2016) en haar voorstelling #Nu (2018), waarin ze zich uitspreekt voor gendergelijkheid en een pleidooi houdt voor geweldloos verzet, lijken hierin een keerpunt te markeren. Typerend is daarbij dat Claudia zich niet presenteert als radicale vernieuwer die vooruitloopt op de troepen, maar als iemand uit het ‘redelijke midden’ die bereid is om te luisteren naar een progressieve voorhoede. In de aanloop naar haar oudejaarsconference van 2019 stelt ze in een interview:
‘Voor bepaalde mensen lijk ik misschien iemand die vooroploopt, maar dat is omdat ik een voorhoedegroep beluister en daarna kan zeggen: jongens, kijk eens, volgens mij zit het eigenlijk zo.’
Terwijl Claudia in Teerling nog kritiek levert op de emotionele toon van het debat over Zwarte Piet, benadrukt ze in haar oudejaarsconference van 2019 juist dat we anti-Zwarte Piet-activisten als Quincy Gario nodig hebben omdat zij voorop durven te lopen. En terwijl ze in Teerling nog vertelt over haar vriendschappelijke contact met SGP-voorman Kees van der Staaij, met wie zij het fundamenteel oneens is maar die zij als mens waardeert, verbreekt ze in 2019 via een open brief in de VARAgids alle banden met de politicus. Dat doet ze omdat Van der Staaij de Nashville-verklaring heeft ondertekend, waarin wordt opgeroepen tot het inperken van de rechten van lhbtqi-personen.
In datzelfde jaar speelt Claudia haar oudejaarsconference voor een deel in traditionele klederdracht. Daarmee brengt ze niet alleen een ode aan Aletta Jacobs, beroemd Nederlands feminist en voorvechter van het vrouwenkiesrecht, maar benadrukt ze ook dat ze zich door de opgelaaide rechts-christelijke strijd tegen abortus en homorechten teruggeduwd voelt in een traditionele vrouwenrol.
Niettemin blijft de toon van Claudia’s werk altijd hoopvol en verbindend. Zo eindigt ze haar oudejaarsconference van 2022 met een scène uit het Zwanenmeer, gedanst door de gevluchte Russische balletdanseres Olga Smirnova, en besluit ze met de woorden ‘Alles komt goed’, uitgesproken in het Oekraïens.
Dick Zijp
Claudia de Breij bezingt Utrecht in haar show Claudia zuigt (2004)
Het openingsnummer uit Hete vrede (2010), ‘Mag ik dan bij jou?’, werd een grote hit.
‘Nieuwbouwwijk’ uit de show Claudia zuigt (2004)
Claudia de Breij maakt in de sketch ‘Waar mogen wij dansen’ in haar Oudejaarsconference in 2022 duidelijk dat homoseksualiteit zwaar bestraft wordt in vele landen in de wereld. (5.19 min.)
‘Geen liedje’ (2004), Claudia’s gezongen kritiek op het liberale dogma dat de homo-emancipatie is voltooid
Bronnen
https://theaterencyclopedie.nl/wiki/Claudia_de_Breij
Dick Zijp, Comedians without a cause: The politics and aesthetics of humour in Dutch cabaret (1966-2020). Dissertatie Universiteit Utrecht, 2023. Deze is online beschikbaar: https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/425894
Geke van der Wal, ‘Claudia de Breij: “Ik ben vroeg uit het paradijs gevallen,”’ De Volkskrant, 7 december 2002.
Dick Hofland, ‘Claudia de Breij: “Ik leef op dit moment een beetje als een groot kind,”’ Provinciale Zeeuwse Courant, 27 december 2003.
Renate van der Zee, ‘De tropenjaren van Claudia de Breij,’ Opzij, 1 april 2004.
Gidi Heesakkers, ‘Claudia de Breij: “Leuk hè, dat het demonstreren weer terug is?”’ De Volkskrant, 12 december 2019.
Illustraties
Claudia de Breij in haar eerste programma De wilde frisheid (2002). https://www.youtube.com/watch?v=GlaxP_3pB1U
In 2010 werd Hete vrede bekroond met de Poelifinario, de prijs voor de beste cabaretvoorstelling van het seizoen. https://www.bol.com/nl/nl/p/hete-vrede/1002004011928061/
Platina single voor ‘Mag ik dan bij jou’, sept. 2014, Foto: ANP Kippa. https://www.ad.nl/show/claudia-de-breijs-mag-ik-dan-bij-jou-is-vlaamse-kerstactie~a1d801bc/
Claudia de Breij en Waylon gaven voor de videoclip bij hun duet ‘Mis je zo graag’ (2016) een mini-concert in de hal van het Centraal Station Utrecht. Foto: Marnix Schmidt. https://www.ad.nl/utrecht/claudia-de-breij-en-waylon-geven-concert-op-utrecht-cs~a3e317ef/
Via haar column in de VARA-gids uitte Claudia de Breij in 2019 kritiek op SGP-fractieleider Kees van der Staaij die de Nashville-verklaring steunde. https://tweedekamer.sgp.nl/actueel/nieuws/een-briefje-terug-aan-claudia-de-breij
In 2021 kreeg Claudia de Breij uit handen van Sharon Dijksma, burgemeester van Utrecht, de koninklijke onderscheiding Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Foto: Hollandse Hoogte / ANP. https://www.libelle.nl/shownieuws/carriere-claudia-de-breij-bekroond-met-koninklijk-lintje~be262b81/?referrer=https://www.google.com/
Claudia de Breij en Jessica van Geel in Linda (2022). https://www.linda.nl/persoonlijk/relaties/claudia-de-breij-jessica-vrouw-erbij/
Claudia de Breij in de Utrechtse stadsschouwburg, in december 2022, gepubliceerd op bnnvara.nl
Claudia de Breij in de muziekkelder in het huis in Utrecht, foto: Olivier Thijssen, https://www.ad.nl/show/claudia-de-breij-duikt-kelder-in-samen-muziek-maken-is-elkaar-je-ondergoed-laten-zien~aa9fae77/
Foto boven: Claudia de Breij, foto: Corbino, Beeld en Geluid, https://wiki.beeldengeluid.nl/index.php/Claudia_de_Breij