Project

Aanleiding

Bij het aantreden van Kees Diepeveen als wethouder diversiteit in Utrecht in 2016 wijdde de Utrechtse regenbooggemeenschap hem in het roze leven van de stad in met een wandeling. Diepeveen was enthousiast over de wandeling en de regenbooggeschiedenis van Utrecht. Hij stelde voor om de wandeling in boekvorm uit te brengen en hiervoor subsidie bij hem aan te vragen. Die is verstrekt. Intussen is zijn nieuwe college van start gegaan en is ook de huidige wethouder diversiteit Linda Voortman geïnformeerd over dit initiatief. De wandeling is inmiddels een bekend fenomeen en is vele keren georganiseerd in het kader van onder andere het Midzomergrachtfestival, tentoonstelling ‘Vreemd Volk’ in het Volksbuurtmuseum, voorstelling ‘Als de muren konden praten’ van theater Oester  en het Utrechtse Queer Film Festival.

Context

Het ontbreekt aan een overzichtelijke en toegankelijke beschrijving van de geschiedenis van het roze leven in Utrecht. Queer U Stories maakt deze geschiedenis toegankelijk voor een breed publiek. In de afgelopen decen­nia is er veel nieuw materiaal beschikbaar gekomen en bijzondere ont­dek­kin­gen gedaan. Bijvoorbeeld: de sodomietenvervolging in Utrecht hebben bijna een eeuw geduurd in Utrecht; de vervolging van homosek­su­e­len voor en na de Tweede Wereldoorlog was veel intenser dan tijdens. Het project is niet uniek. In 1997 heeft Wilma de Hoog twee historische roze wandelingen in boekvorm uitgebracht bij de Nijmeegse uitgeverij Vita. Dat boek is na 23 jaar natuurlijk niet meer verkrijgbaar en verouderd. Er is ook veel nieuwe kennis bijgekomen.

Aanpak

De start is het bouwen aan een gemeenschap. Dat gebeurt via LHBTI+-organisaties en sociale media. Samen bedenken we vervolgens projecten om ons doel vorm te geven: het verzamelen en verspreiding van meer uniek materiaal. Denk daarbij aan interviews met LHBTI+ ouderen over hun levensverhaal, het toegankelijk maken van beeld- en geluidsmateriaal uit archieven en korte artikelen over bijzondere regenboogfenomenen in de stad.

Tegenwoordig is online veel te vinden en aanvullend is er informatie bij onder andere het IHLIA, het Europese LHBTI+-archief in Amsterdam, en het Utrechtse gemeentearchief, maar onze schatten komen vooral komen van de actieve vrijwilligers die in eigen archief informatie boven water halen. Informatie moet dan breed gezien worden: mensen (denk bijvoorbeeld aan bekende LHBTI+ uit Utrecht, zoals schrijfster Ina Boudier-Bakker, cabaretier Wim Sonneveld, transseksuele kunstenares Dirkje Kuik, zanger Robert Long en cabaretier Claudia de Breij, schrijver Arthur Japin), plaatsen (zoals de eerste soos van het COC aan de Nieuwegracht 46, homodisco De Roze Wolk aan de werf op de Oudegracht, homo-ontmoetingsplaatsen Sonnenborgh en Drift), verhalen (beschrijving van het lolhuys ‘De levendige dood’ rond 1700, teksten van gearresteerde sodomieten in 1730).

Wandeling

Queer U Stories is ontstaan uit een wandeling door de binnenstad van Utrecht en gelijktijdig een chronologische beschrijving van de geschiedenis van de regenbooggemeenschap in Utrecht.

• Start is de Korte Minrebroederstraat / Stadhuisplein met als thema het rijke roze leven van de 18e eeuw (hier was  lolhuys Kasteel Vredenburg voor sodomieten).
• De tweede halte is het Domplein met als thema de sodomietenvervolging die hier begon in 1730. De wandeling voert dan langs de Jansdam (oude herensociëteit) en de Drift (homo-ontmoetingsplaats) via het Pandhof (homo-ontmoetingsplaats in de 18e eeuw) en Achter den Dom (met het beeld van François Villon ofwel het ‘Flikkertje’) door naar de Nieuwegracht.
• Op de Nieuwegracht zijn twee bijzondere panden: nr. 28: het huis van Jacques Drabbe, één van de eerste voorzitters van het COC in Utrecht. Zijn huis werd in 1964 het trefcentrum werd voor roze Utrecht; nr. 36: de eerste vestiging van de Interfacultaire Werkgroep Homostudies van de Universiteit Utrecht. Het thema is hier de start van de moderne homobeweging. Daartussen nog het woonhuis van de transseksuele kunstenares Dirkje Kuik (Oudekamp 1). Dan door naar:
• Sterrenwacht Sonnenborgh op de Zonnenburg, is niet alleen het oude verdedigingswerk dat Keizer Karel V liet aanleggen en waar Buys Ballot de sterrenwacht opende, maar ook een oude homo-ontmoetingsplaats. Het thema is hier de geschiedenis van homo-ontmoetingsplaatsen / de baan / Kruysbaan / Cruising area. Daarna via het Centraal Museum naar de Oudergracht (westzijde). Daar zijn meerdere bijzondere locaties.
• Oudegracht 333 is het woonhuis van schrijfster Ina Boudier-Bakker waar de eerste COC-bijeenkomsten plaats vonden in 1950; het thema is hier de periode voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog;
• Oudegracht 275 is het oude poppodium Tivolo waar homojongerenorganisatie PANN haar grote feesten jarenlang organiseerde.
• Oudegracht 261 was vanaf 1975 de feministische boekhandel De Heksenkelder en café De Heksenketel waaruit boekhandel Savannah Bay is voortgekomen met als thema lesbische vrouwen;
• in 1978 ging COC Utrecht op Oudegracht 221 bovengronds; het thema is hier de jaren 70.
  De wandeling gaat verder naar Oudegracht 196 waar gay café De Gouwe Geijt gevestigd was. Via het stadhuis door naar:
• Telingstraat 13 (roze boekhandel Savannah Bay en huidig postadres van COC Midden-Nederland) met als thema de homobeweging in de jaren 70 van de vorige eeuw.
  Door naar:
• Oudegracht (oostzijde). Op nr. 64 is het oudste gay café van Nederland gevestigd en op nr. 47 is nu café Kalff en voorheen homodisco De Roze Wolk en homocafé De Wolkenkrabber. Het thema is hier de jaren 80 en 90. Daarmee zijn we opgeschoven naar het heden en gaat de wandeling tenslotte naar:
• de Sint Jacobsstraat waar de regenboogzebra is te zien en de Daalsesingel met de regenboog­verkeerslichten. Het thema is hier roze Utrecht anno nu met het MidZomerGracht Festival, de Walk of Love, de Utrechtse Canal Parade en het LHBTI+-beleid van de gemeente Utrecht.

Canon

Online werken we zowel chronologisch als thematisch, bijvoorbeeld:

• de sodomietenvervolging van 1730-1816.
• de start van de moderne homo­beweging in de 20^ste eeuw.
• de geschiedenis van homo-ontmoetings­plaatsen.
• de periode rond de Tweede Wereld­oorlog (de roze driehoek en voor- en naoorlogse vervolging).
• de lesbische beweging in Utrecht (de Heksenketel/Heksenkelder, later Savannah Bay).
• de jaren 70 van de vorige eeuw (afschaffing art. 248 bis uit het wetboek van strafrecht; COC Utrecht gaat bovengronds).
• de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw (aids als dodelijke ziekte, out en proud horeca in Utrecht: De Roze Wolk, De Wolkenkrabber, Body Talk en In De Ghouwe Gheijt).
• het roze leven anno nu: de LHBTI-beweging en natuurlijk het actieve LHBTI-beleid van de gemeente Utrecht vastgelegd in de Utrechtse regenboogagenda.

Elk thema wordt in zijn historische context geplaatst, zoals de sodomietenvervolging en de Vrede van Utrecht; de start van de moderne homobeweging in de context van de discriminerende samenleving, wet- en regelgeving en politiepraktijken en de jaren 80 en 90 in de context van de internationale ontwikkeling van de gay movement het kader (Stone Wall Inn rellen in New York).

Bovendien is er ruimte voor vele wetenswaardigheden (symbolen van de roze beweging, de oorsprong van termen als ‘Utrechtenaer’ en ‘Van achter de Dom’, korte interviews met levende en overleden bekende en onbekende Utrechters over de betekenis van de roze beweging voor henzelf en tenslotte beschrijvingen van roze organisaties.